Nanopil spreekt tot verbeelding

Ook minister Plasterk, die de Spinozapremies uitreikte op 25 november, ontving een exemplaar van het boekje ‘Een pil met een lab erin’: het onderzoek van Albert van den Berg uitgelegd voor een lezerspubliek van acht jaar oud. In januari ligt het in de winkels, de gasten van de Spinoza-ceremonie hadden de primeur. "Ik heb meteen gezegd dat ik een deel van het geld wil besteden om mijn vak uit te leggen. En dat begint bij de jongste leeftijden", aldus de laureaat. Het boekje van kinderboekenschrijfster Martine Letterie vertelt over de avonturen van Nanne en Floor. Zij mogen onder meer een kijkje nemen in het Nanolab van MESA+, op de campus van de UT. En ze ontmoeten in het ziekenhuis de oncoloog Bob Pinedo met wie Albert van den Berg een nanopil wil ontwikkelen voor de vroegtijdige opsporing van darmkanker. Een serieus verhaal doorspekt met spannende avonturen.

Geen pijnlijk onderzoek meer

"Darmkanker is een van de meest voorkomende soorten bij mensen boven de 50", licht Van den Berg toe. "Er ligt al een aanbeveling van de Gezondheidsraad om mensen in deze leeftijdscategorie standaard te gaan screenen met een endoscopie of coloscopie. Dat is een pijnlijk en onaangenaam onderzoek. En wat belangrijker is: het is logistiek lastig voor elkaar te krijgen en bij 95% van de onderzoeken vind je niets. Je zou graag de patiënten vooraf op een simpele wijze willen screenen. Op dit moment is een test met ontlasting het enige alternatief, maar wij denken dat een Nanopil op termijn een veel patiëntvriendelijker oplossing is." De nanopil die hij voor ogen heeft, zal straks een lab-on-a-chip bevatten met nanodraadjes. Dat kan kleine kankerspecifieke DNA-fragmenten detecteren, al ver voordat het kankergezwel zich ontwikkelt. Kanker, of aanleg daarvoor, wordt zo veel vroeger opgespoord. Het pilletje slik je gewoon in en verdwijnt ook weer via natuurlijke weg. "Je kunt je voorstellen dat het pilletje gewoon zijn resultaten naar de arts stuurt via een mobiele telefoon stuurt. Technisch is dat al mogelijk", aldus Van den Berg, die eerder een Grant van de European Research Council ontving voor zijn eLab4Life-project.

Kwaliteit van leven

De nanopil is er nog niet, maar een ander systeem dat is ontwikkeld in de groep van Albert van den Berg, is bijna marktrijp: dit systeem houdt het lithiumpeil in de gaten, in het bloed van patiënten met een manisch-depressieve stoornis. Belangrijk voor de kwaliteit van leven, vond ook een grote zorgverzekeraar: in plaats van een laboratoriumonderzoek met bijbehorende onzekerheid en wachttijd is er straks een simpel prikje met vrijwel meteen de uitslag. MediMate, de spin-off onderneming die een compact meetapparaatje ontwikkelt op basis van de chip, werkt momenteel hard aan de marktintroductie. Van den Berg: "Ik verwacht dat dit soort chips een flinke kostenreductie zal geven in de zorg, terwijl tegelijk de zorg verbeterd wordt. Zo kunnen we straks ook kalium gaan meten bij nierpatiënten, en wordt dezelfde techniek gebruikt om melkziekte in koeien te voorkomen door calcium te meten." Het spin-off bedrijf dat laatstgenoemde toepassing ontwikkeld, Blue4Green won onlangs de Young Technology Award."

  

Migraine

"Het mooie aan de Spinozapremies van dit jaar is ook dat wij elkaar hebben gevonden in een gezamenlijk project. We gaan samen onderzoek doen naar de oorzaken van migraine. Michel Ferrari is in de wereld één van de grootste experts op dit gebied, en Marten Scheffer weet alles over de complexe overgangssituaties die ook bij migraine een rol spelen. Wij kunnen, op onze beurt, chips ontwikkelen om glutamaat te meten, een van de neurotransmitters. Het is voor het eerst dat de laureaten op deze manier de samenwerking zoeken. Dat tekende zich al af tijdens de bekendmaking in juni."