Zo staat het met normen voor fysieke belasting

Ergonomie is de wetenschappelijke studie van de mens in relatie tot zijn omgeving. Dit kan een product, ruimte of werkplek zijn. Ergonomie is verweven met ons dagelijks leven, maar is vooral bekend in arbeidssituaties. Onder fysieke belasting vallen onderwerpen als het handmatig verplaatsen van lasten (tillen, dragen, trekken, duwen, repeterende handelingen), (statische) werkhoudingen en plaatselijke spierbelasting tijdens het werk.

Spier- en skeletaandoeningen kunnen worden veroorzaakt of verergerd door onder andere biomechanische en fysiologische factoren. Door het op de juiste manier in kaart brengen van de risico’s kunnen deze worden voorkomen of beperkt. Een belangrijk aspect hierbij is dat al bij het inrichten van een werkplek voldoende aandacht is voor de manier waarop iemand er gaat werken, zoals de handelingen die moeten worden uitgevoerd en de houding die hiervoor nodig is. Normen helpen bij het ergonomisch juist inrichten van een werkplek en bij de evaluatie van de fysieke belasting door het werk. Daarnaast moet er ook aandacht zijn voor de organisatie van het werk, zoals de hoeveelheid pauzes en de hersteltijd die nodig is.

Normen en ergonomie

Op verschillende gebieden van ergonomie worden normen ontwikkeld. Een aantal daarvan hebben een relatie met Europese wetgeving zoals de machinerichtlijn. Ergonomie is een begrip waar veel verschillende subonderwerpen onder vallen. Voorbeelden hiervan zijn antropometrie, ergonomie van de fysische omgeving, design principles, biomechanica en mens-systeem interactie.

Normen gaan zeker ook met hun tijd mee. Zo zijn er diverse ergonomienormen voor beeldschermwerk, afgestemd op de beeldschermen die tegenwoordig worden gebruikt en het werken met displays. De EN-ISO 9241-reeks gaat over de weergave en leesbaarheid van displays. De EN 894-reeks gaat over de veiligheid van machines en het ontwerp van de displays en controlepanelen op deze machines. Hierna wordt een voorbeeld gegeven van de ontwikkelingen die er zijn op het gebied van normen die worden ontwikkeld voor fysieke belasting.

Normen voor fysieke belasting

Zoals eerder aangegeven worden de normen voor fysieke belasting op CEN en ISO niveau ontwikkeld. De CEN-normen richten zich van oudsher meer op de veiligheid van machines. Een voorbeeld is de EN 1005-reeks over aspecten, zoals werkhoudingen en krachtuitoefening, waar tijdens het ontwerp van een machine rekening mee moet worden gehouden. De ISO-normen bekijken fysieke belasting vanuit een breder perspectief, waarbij ook de inrichting van de werkplek en organisatie van het werk wordt meegenomen. Toch is er steeds meer overlap en ontstijgen de initiatieven voor nieuwe normen de ‘traditionele’ ergonomie. Steeds meer normen worden gezamenlijk ontwikkeld en gepubliceerd als EN-ISO.

Loopsnelheid

Draagbare sensoren meten de loopsnelheid van personen. Uit onderzoek is gebleken dat de snelheid in een laboratoriumomgeving een andere indicatie van de snelheid geeft dan in de werkelijkheid. Maar wat is nu de snelheid waarmee je rekening moet houden wanneer je een inschatting van de werkbelasting moet maken? Japan heeft een voorstel ingediend om een validatietool te ontwikkelen voor de sensoren die de loopsnelheid meten en om met de gegevens van deze sensoren een database op te bouwen voor fysieke prestaties. Op basis van de data die wordt verzameld kan een aanbeveling worden gedaan hoe je om moet gaan met loopsnelheid bij het inrichten van een werkplek.

Handmatig verplaatsen van lasten

Bij fysieke belasting gaat het om de belasting van het lichaam, bijvoorbeeld bij het uitvoeren van fysieke handelingen zoals het handmatig verplaatsen van lasten. De werkhouding is hierbij belangrijk, maar ook de bewegingen die tijdens het werk gemaakt moeten worden, spelen een rol. Tillen, dragen, duwen en trekken zijn hier voorbeelden van:

 

Daarnaast heeft het aantal bewegingen, rotaties en repeterende handelingen invloed om het lichaam. Voor deze belastingen zijn diverse normen gepubliceerd zoals EN 1005-reeks ‘Veiligheid van machines – Menselijke fysieke belasting’, ISO 11228-reeks ‘Ergonomie – Handmatig verplaatsen van lasten’ en ISO 11226 ‘Ergonomie – Evaluatie van statische werkhoudingen’.

De Europese normen (EN) zijn geharmoniseerd in relatie tot de Machinerichtlijn. Dit houdt in dat wanneer aan deze normen wordt voldaan bij het ontwerpen van een machine, de ergonomische eisen voor fysieke belasting op de juiste manier zijn beoordeeld.

In de praktijk

De eerder genoemde normen zijn technisch. Om gebruik in de praktijk te vereenvoudigen is ISO/TR 12295 ‘Ergonomie – Applicatiedocument voor Internationale Normen voor handmatig verplaatsen van lasten (ISO 11228-1, ISO 11228-2 en ISO 11228-3) en evaluatie van statische werkhoudingen (ISO 11226)’ ontwikkeld. Dit is een ‘Technical Report’, waarmee aan de hand van ‘Key questions’ en een ‘Quick assessment’ eenvoudig kan worden vastgesteld of de fysieke belasting binnen acceptabele grenzen valt of dat een nadere analyse nodig is. De grenzen komen overeen met grenswaarden in de eerder genoemde technische normen. Dit neemt niet weg dat het alsnog verstandig kan zijn om nauwkeuriger de werkhouding te beoordelen en te kijken waar verbetering mogelijk is.

Meer informatie hierover geeft de NEN.

 

Werken aan machines

Specifiek voor werkplekken bij machines is een norm ontwikkeld die op dit moment wordt herzien – NEN-EN-ISO 14738 ‘Veiligheid van machines – Antropometrische eisen voor het ontwerp van werkplekken bij machines’. De norm stelt eisen aan de werkplek en dan specifiek de werkhouding bij staand en zittend werk en een werkhouding waarbij je tegen iets aanleunt. Het gaat om de reikwijdte en de consequenties daarvan op de houding van hoofd, romp en armen. Deze norm is geharmoniseerd onder de machinerichtlijn, wat inhoudt dat er in de Annex een specifieke referentie is opgenomen aan welke delen van de wet de norm invulling geeft.

Cyclisch industrieel werk

Het nieuwste project dat is ingediend door Italië heeft als doel om een herstelmodel te ontwikkelen voor cyclisch industrieel werk en is gericht op de organisatie van het werk. In deze nieuwe norm worden procedures gegeven voor het bepalen van de duur en verdeling van de hersteltijd in een werkdag voor industriële werkzaamheden waarbij repeterende, handmatige activiteiten worden uitgevoerd. Onder andere de duur van de shift, het aantal pauzes en het type handelingen dat wordt gedaan zijn van invloed op de hersteltijd die nodig is. Door het optimaal inregelen van hersteltijd blijven medewerkers inzetbaar. In het voorjaar van 2018 wordt een start gemaakt met het uitwerken van de norm.

Kijk voor meer informatie op de website van de NEN.