ASML zorgt voor bloei maar traditionele machinebouwers lijden onder ‘China’

De machine-industrie staat als economische groeiparel bekend vanwege een bovengemiddelde groei van 9,5 procent per jaar tussen 2013 en 2023. Die groei komt vrijwel volledig voor rekening van de chipmachinemakers, onder aanvoering van ASML. De traditionele machine-industrie staat daarentegen onder druk.

De marktomstandigheden zijn voor traditionele machinebouwers structureel uitdagend door toenemende concurrentie vanuit China. Daar komen mogelijk nog forse Amerikaanse invoerheffingen bovenop, terwijl de productiebelemmeringen, zoals personeelskrapte nog groter blijven dan in andere industrieën. Personeelskrapte zorgt tegelijkertijd voor een prikkel om te automatiseren en dus voor een grotere machinevraag bij afnemers, de productiebedrijven. Daarnaast profiteren machinebouwers die aan (toeleveranciers van) bedrijven in de defensie-industrie leveren in toenemende mate van de stijgende defensie-uitgaven. Om de groeikansen te pakken is er wel een omslag nodig: snellere adoptie van nieuwe digitale technologieën zoals AI in klantbediening en eigen bedrijfsprocessen en een totaalpakket aan dienstverlening vergroten het onderscheidend vermogen.

Machine-industrie bijna vijf keer sneller gegroeid dan overige industrie

De machine-industrie wordt onder aanvoering van de chipmachinemakers steeds belangrijker voor de Nederlandse economie. Door een bovengemiddelde jaarlijkse groei van 9,5% in de afgelopen tien jaar, is het ‘aandeel’ in de economie toegenomen van 1,3% in 2013 naar 2,3% in 2023. In deze periode is de toegevoegde waarde – het verschil tussen de productie en het verbruik van energie, materialen en diensten – van de machine-industrie bijna vijf keer zo snel gegroeid als die van de overige industrie.

En meer dan 15 keer zo snel als Europese machine-industrieën

De totale Nederlandse machine-industrie onderscheidt zich – vooral door de chipmachinemakers – sterk van andere Europese landen. Tussen 2013 en 2022 is de machine-industrie in de grootste vier eurolanden met gemiddeld 0,5% per jaar gegroeid, fors minder dus dan in Nederland. Nederlandse machinebouwers creëerden per jaar ruim 15 keer zoveel waarde als hun Europese tegenhangers.

ZZP

Het aantal bedrijven in de machine-industrie is in tien jaar tijd met 25% toegenomen. Ondanks de relatief sterke toename is dit slechts half zo veel als in de rest van de industrie en de economie. Zzp’ers zijn daar vrijwel geheel verantwoordelijk voor. Zij zijn nu goed voor de helft van de ruim 3.500 bedrijven in de machine-industrie. Het aandeel opgeheven en failliete bedrijven is – op tijdelijke uitschieters veroorzaakt door de pandemie na – min of meer stabiel gebleven, terwijl voor de hand ligt dat dit aandeel in een florerende sector afneemt.

Chipmachinemakers drukken steeds grotere stempel op groei sector

Kenmerkend voor de Nederlandse groei is dat deze sterk samenhangt met slechts één deelsegment met enkele grote spelers. De sterke groei van de mondiale halfgeleidermarkt heeft Nederlandse chipmachinemakers geen windeieren gelegd. In 2024 lag het aandeel van chipmachinefabrikanten – met ASML, ASM en Besi als grootste spelers – in de totale omzet van de machine-industrie op naar schatting 64% en dat van ASML alleen op 57%. In 2024 was de omzet van ASML dan ook ruim vijf keer zo hoog als in 2013.

Overige machine-industrie zeer divers, groei ver achtergebleven bij chipmachinemakers

De overige machine-industrie richt zich op zeer uiteenlopende technologische toepassingen. Samen genomen waren de overige deelsegmenten in 2022 nog goed voor grofweg de helft van de omzet in de sector, maar dat aandeel neemt verder af door de structureel hogere groei van de chipmachinefabrikanten. Met 30% van de sectoromzet van 2022 (op basis van de laatst beschikbare CBS-jaarrekeningcijfers) bestaat het grootste deelsegment binnen de overige machine-industrie uit fabrikanten die breed inzetbare machines en modules leveren. Denk aan verpakkingsmachines, industriële ovens, boilers, binnenklimaatsystemen, kantoormachines, hijskranen, motoren, turbines, pompen en compressoren. Van de machines voor specifieke toepassingen, bij elkaar 22% van de marktomzet, bestaat het grootste deel uit machines voor de agrifood (bij elkaar 14% van de marktomzet). Andere bekende toepassingen in dit segment zijn bijvoorbeeld robotsystemen en machines voor chemische, elektronische en mechatronische processen, metaalbewerking en kunststofverwerking.

Omzet en winst overige machine-industrie blijven ook achter bij totale industriesector

De sterke groei van chipmachinemakers zorgt ervoor dat de omzetgroei bij machines voor overige specifieke toepassingen op basis van CBS-cijfers hoog is. Maar door de grote diversiteit van de CBS-categorie machine-industrie vertekent dit het beeld. Andere segmenten waar cijfers voor beschikbaar zijn, laten een omzetgroei zien die in traditionele machine-industriesegmenten niet alleen ver achterblijft bij die van de chipmachine-industrie, maar ook bij die van de totale industriële sector. In de laatste vijf jaren waarvoor landelijke jaarrekeningcijfers voor de deelsegmenten beschikbaar zijn (2016 tot en met 2022) was de gemiddelde omzetgroei slechts 2,5% per jaar. Het segment voedselverwerkingsmachines kon als enige segment aan de 7% omzetgroei van de totale industriesector tippen, maar bleef daarmee nog wel ver achter bij de 19% omzetgroei per jaar van het chipmachinesegment. Ook de winstgroei bleef bij de traditionele machinebouwers ver achter met 3,5% per jaar tegenover 13% in de totale industriesector en meer dan 30% per jaar in het chipmachinesegment.

Twee gezichten

Sectorbanker Industrie Gert Jan Braam: “De groei van de machine-industrie is de afgelopen tien jaar zeer fors, maar heeft wel twee gezichten. Chipmachinemakers groeiden versneld, overige machinebouwers bleven hierbij achter. Zij doen er goed aan innovatie op één te zetten. Nieuwe digitale oplossingen en het uitbouwen van de dienstverlening, gericht op procesoptimalisatie en het verhogen van de productiviteit van industriële klanten, zorgt voor een sterkere internationale marktpositionering voor de machinebouwer.”

Lees via deze links verder over de Uitdagingen en kansen voor de traditionele machinebouw en De weg vooruit voor de traditionele machinebouw