De weg vooruit voor de traditionele machinebouw

De machine-industrie staat als economische groeiparel bekend vanwege een bovengemiddelde groei van 9,5 procent per jaar tussen 2013 en 2023. Die groei komt vrijwel volledig voor rekening van de chipmachinemakers, onder aanvoering van ASML. De traditionele machine-industrie staat daarentegen onder druk.

Dit is het vervolg op de artikelen ASML zorgt voor bloei maar traditionele machinebouwers lijden onder ‘China’ en Uitdagingen en kansen voor de traditionele machinebouw. De studie is gedaan door Edse Dantuma (Econoom Industry & Healthcare van ING )met medewerking van Gert Jan Braam (ING Sector Banking) en Mirjam Bani (ING Research)

Producenten overige machine-industrie op kruispunt: innoveren of krimpen

Om de groeikansen te pakken is er wel een omslag nodig. De omzetgroei in de overige machine-industrie bedroeg tussen 2013 en 2022 naar schatting gemiddeld ruim 3% per jaar. De gemiddelde inflatie bedroeg in die periode zo’n 2,5%, wat betekent dat het verkoopvolume naar schatting met slechts zo’n 0,5% per jaar toenam. Een benadering van de omzet voor de relatief slechte jaren 2023 en 2024, op basis van voorlopige CBS-mutatiecijfers en resultaten van de drie grote chipmachinefabrikanten, leert dat er gemeten over de periode van 2013 tot en met 2024 niet eens sprake was van omzetgroei, maar van omzetkrimp van gemiddeld ruim 0,5% per jaar. De overige machine-industrie staat dan ook op een kruispunt: versneld innoveren om de groei te verhogen of afglijden naar verdere omzetkrimp.

Sneller toepassen van nieuwe technologieën cruciaal voor groei

Fundamentele doorbraakinnovaties zijn niet altijd realistisch en ook niet altijd nodig om te groeien. Cruciaal is dat machinebouwers nieuwe technologische ontwikkelingen, zoals digitalisering en AI, weten aan te wenden om hun product- en dienstenaanbod concurrerender te maken. Zoals Draghi in zijn rapport over het concurrentievermogen van de EU stelt: snellere adoptie van vernieuwende technologieën is een belangrijke motor van waardecreatie en productiviteitsgroei.
Toonaangevende bedrijven uit de overige machine-industrie die wij spraken laten zien dat het vergroten van onderscheidend vermogen samenhangt met het streven naar verbreding van de klantbediening en het stroomlijnen van interne bedrijfsprocessen op een aantal essentiële punten, waarbij digitale vernieuwing een centrale rol speelt.

Niet alleen de machine, maar het hele productieproces van de klant efficiënter maken

Machinebouwers geven aan dat de technische vormgeving van de eigen hardware steeds minder onderscheidend wordt. Wel blijft het belangrijk om de laatste technische standaarden toe te passen en te innoveren, bijvoorbeeld door combimachines met meerdere toepassingen te ontwikkelen. De technische werking van het eigen productaanbod optimaliseren is echter één ding, het zo toepassen van machines op het productieproces van de klant, zodat die er groei mee kan realiseren is een ander. De toenemende concurrentie vereist een veelomvattende klantbenadering. Dit betekent meer nadruk op service, klantrelaties en het diepgaand begrijpen van klantproblemen om zo de klant te helpen bij het optimaliseren van de processen en daarmee zijn productiviteit te helpen vergroten. Dit onderscheidt Nederlandse en Europese machinebouwers van concurrenten uit opkomende economieën die veelal een beperktere service bieden.

Machineaankoop beslaat slechts marginaal deel van kostprijs klant

Uiteindelijk bepaalt de machineaankoop voor industriebedrijven slechts enkele procenten van de totale kostprijs. Het overgrote deel wordt bepaald door de inkoopwaarde en, in mindere mate, de lonen. Klant van machinebouwers kunnen door zuinig met materialen om te gaan, de personeelsinzet te verminderen en bijvoorbeeld de onderhoudskosten te minimaliseren, veel meer besparen dan met alleen een lagere machineprijs. Zeker als die machine vaak uitvalt en de bijbehorende service tekortschiet. Daarnaast is de logistiek voor en achter de machine veelal belangrijker voor een efficiënt proces dan de productiviteit van de machine zelf. Gemiddeld kosten machinebewerkingen slechts zo’n 20% van de doorlooptijd van fabricageprocessen, terwijl 80% in de aanvoer van materialen naar en afvoer van producten van de machine zit. Dit is dus essentieel om aan te pakken om productiviteitswinsten te behalen en eventueel 24/7 door te kunnen produceren met een minimale inzet van schaars personeel.

Meer onderscheidend vermogen door uitbreiden dienstverlening

Het uitbreiden van de dienstverlening biedt kansen om de klant verder te helpen en tegelijkertijd de eigen inkomsten te verhogen. Zo kunnen machinebouwers door predictive maintenance, oftewel voorspellend onderhoud, aan te bieden het machineonderhoud voor de klant optimaliseren en op die manier de procesvoortgang of “uptime” verder voor haar verbeteren. Via prestatieafspraken en bijbehorende fees kan lagere uitval en betere werking voor de klant ook voor meer en stabielere inkomsten voor de machinebouwer zorgen. Ook door machinedata voor de klant te monitoren en analyseren, bijvoorbeeld met inzet van AI, kan de machinebouwer steeds beter inzichtelijk maken wat een storing veroorzaakt. Grotere machinebouwers richten vaak een aparte consultancy-tak op. Door de data van klanten beter te ontsluiten, kan vervolgens weer meer en gerichter advies worden gegeven.

Meer aandacht voor software in plaats van hardware

Meer focus op digitale oplossingen biedt dus kansen. Het digitaal integreren van alle systemen in de fabriek en zelfs in de hele productieketen maakt door een grotere beschikbaarheid van data enorme verbeteringen in processen en producten mogelijk. De klant moet een nieuwe machine daarvoor wel goed met andere systemen kunnen koppelen en eenvoudig kunnen bedienen. Software is voor machinebouwers dan ook een steeds belangrijker onderdeel van het totaalpakket van productlevering en dienstverlening. Al met al zal het onderscheidend vermogen van machinebouwers meer verschuiven van de machine zelf, oftewel de hardware, in de richting van toegepaste software. In de klantbediening komt het accent meer op de rol van dienstverlener in plaats van pure producent te liggen.

Bedrijfsprocessen

Om concurrerender te worden is continue verbetering van bedrijfsprocessen nodig. Optimalisatie van processen leidt tot productiviteitswinst en zorgt ervoor dat schaars personeel zo effectief mogelijk wordt ingezet.

Automatisering zet door, snellere adoptie digitale technologieën biedt kansen

De toenemende kostenconcurrentie en arbeidsmarktkrapte maakt verdere automatisering noodzakelijk. Positief is dat robotisering in de Nederlandse machine-industrie net als in andere industrieën een vlucht heeft genomen, van 129 naar 231 robots per werknemer, afgaande op IFR-data. Zij loopt daarmee na Frankrijk voorop in Europa. Ook digitalisering wordt steeds breder geadopteerd door machinebouw, vergelijkbaar met andere goed scorende landen als Zweden en Denemarken. Wel kent slechts 8% van de Nederlandse machinebouwers een zeer hoge digitaliseringsgraad. Dat is even hoog als in de totale industriesector, maar biedt duidelijk nog ruimte voor groei. In een aantal andere sectoren ligt dit tussen de 20% en 30%. Goed functionerende ERP-(plannings)software is van groot belang. Wanneer digitalisering intern op orde is, kan verdere automatisering plaatsvinden, zoals het introduceren van een dealer- of klantenportal. Bovendien biedt de grotere datastroom in dat geval meer inzicht om bijvoorbeeld met inzet van AI logistieke processen te optimaliseren en het ontwerpen van producten te versnellen.

Schaalvergroting door consolidatie geeft meer slagkracht

Naast de kwaliteit van digitale infrastructuren en vaardigheden, behoort ook de omvang van bedrijven tot de belangrijkste factoren voor de adoptie van nieuwe technologieën. Grotere bedrijven zijn in doorsnee dan ook sterker gedigitaliseerd dan kleine. Digitalisering en AI gaan met hoge kosten gepaard, terwijl de opbrengsten meestal niet direct, maar pas na verloop van tijd waarneembaar zijn. Dat maakt het voor kleinere bedrijven lastiger om in te investeren. Schaalvoordelen maken bovendien meer investeringen in R&D mogelijk en vergroten de toegang tot kapitaal. Allemaal zaken die de productiviteit ten goede komen. Zowel het aantal als het aandeel grotere bedrijven (met meer dan 100 werknemers) neemt in de machine-industrie gestaag toe. Toch heeft nog altijd ruim 60% van de machinebouwers (met meer dan één werkzame persoon) minder dan twintig personen in dienst. Consolidatie kan dus een groot aantal machinebouwers fors meer slagkracht geven.

Gestandaardiseerde modules om machines efficiënter te ontwikkelen en onderhouden

Machinebouwers die wij spraken benadrukken het belang van versterkte inzet op innovatie en een korte time-to-market. Dit vereist het zoveel mogelijk standaardiseren van machines en het leveren van maatwerk, bijvoorbeeld via een beperkt aantal modules, aangevuld met dienstverlening. Het aanbieden van producten op basis van variaties van gestandaardiseerde modules zorgt voor een grotere efficiëntie in productontwikkeling en serviceverlening. Terwijl in deelmarkten met grote aantallen standaardisatie en kostenminimalisatie een vereiste is, kunnen gestandaardiseerde modules ook op nichemarkten met kleinere aantallen en hoogcomplexe machines de ontwikkeltijd verkorten. In die laatste deelmarkten zal het accent vaak wel meer op maatwerk en productinnovatie liggen.

Aandacht voor risicobeheersing: meer local-for-local sourcen en produceren

Tot slot noodzaken de grote geopolitieke onzekerheden machinebouwers om meer aandacht aan risicobeheersing en te besteden. De local-for-local strategie wint aan populariteit. Dit is van belang voor risicobeheersing met het oog op het verminderen van ketenverstoringen en de impact van volatiele wisselkoersen. Maar ook vanuit kostenoogpunt, denk aan het omzeilen van transportkosten, invoerheffingen of exportbeperkingen. Daarnaast zijn machinebouwers zo minder afhankelijk van specifieke lokale beperkingen dan wanneer zij in één regio zijn gevestigd. Bijvoorbeeld op het vlak van hoge loonkosten en personeelsschaarste. Lokale marktbediening brengt machinebouwers ook dichter bij de klant. Dienstverlening en voorraden ter plekke aanbieden en aanhouden komt het totaalpakket ten goede en is duurzamer dan transporteren over grote afstanden.