In een internationaal samenwerkingsproject werken Nederlandse onderzoekers en ingenieurs al tien jaar aan onderdelen voor de Extremely Large Telescope (ELT), die momenteel wordt gebouwd op een hoogvlakte in de Chileense Andes. Het doel: beelden maken van verre exoplaneten en sterrenstelsels, met een ongekende scherpte.

De ELT, een project van de Europese zuidelijke sterrenwacht (ESO), krijgt een hoofdspiegel van 39 meter en wordt daarmee de grootste optische telescoop ter wereld. Onder leiding van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) werken meerdere partijen aan de ontwikkeling van het meetinstrument METIS, een infraroodcamera en spectrograaf die tot doel heeft om onder meer de chemische samenstelling van exoplaneten te analyseren.

Het Nederlandse ingenieursbureau VIRO levert daarvoor al jaren specialistische ondersteuning op het gebied van mechanisch ontwerp, toleranties en precisietechnologie. Twee medewerkers zijn fulltime betrokken bij het project. Zij werken onder andere aan de ophanging van spiegels, cryogene onderdelen en precisie-assemblage.

‘De huidige generatie telescopen heeft spiegels van ongeveer 10 meter. Met een spiegel van bijna 40 meter kunnen we rotsachtige exoplaneten zichtbaar maken die zich dicht bij heldere sterren bevinden,’ zegt Michiel Kregel van NOVA. ‘Dat vraagt om een enorme sprong in technologie en mogelijkheden.’

Een van de kritieke onderdelen binnen METIS is de chopper bracket, ontworpen door engineer Ben Odinot. Deze zorgt ervoor dat infraroodbeelden niet alleen van het doelobject, maar ook van de omringende hemel worden gemaakt. ‘De chopper moet nauwkeurig gepositioneerd worden en afgeschermd zijn van strooilicht. Werkt dat onderdeel niet goed, dan kunnen we geen betrouwbare beelden opnemen.’

Collega Richard Wiltens werkt aan toleranties binnen het spiegelsysteem. ‘Een veer die de spiegel op z’n plaats houdt, moet exact de juiste kracht uitoefenen. Kleine afwijkingen in lengte kunnen een groot effect hebben. We hebben daar een oplossing voor ontwikkeld waarbij een veer en cupje zorgen voor constante voorspanning op de bevestiging.’

Ook op het gebied van tooling is het nodige ontwikkeld. VIRO leverde recent een speciaal ontworpen hijsbalk voor het veilig verplaatsen van precisieonderdelen in de productiehal van NOVA in Dwingeloo. ‘Het is werk op de grens van wat technisch mogelijk is,’ zegt groepsleider Paul de Vries. ‘En dat maakt het ook zo interessant.’

De ELT zal naar verwachting in de komende jaren in gebruik worden genomen. METIS is een van de eerste instrumenten die op de telescoop wordt aangesloten.