De chirurg en de ‘klimaatknop’

De Nederlandse operatiekamers slurpen energie en dat is vooral te wijten aan de grote hoeveelheid geconditioneerde lucht die de ok’s wordt ingeblazen. Maar is dat eigenlijk nodig? Landelijk Netwerk de Groene OK heeft onderzoek gedaan en pleit voor een andere aanpak, die niet alleen klimaatwinst maar ook geld zal opleveren.

Wat zou er gebeuren als je in de operatiekamer een knop installeert die het operatieteam in staat stelt om eenvoudig zelf te bepalen hoeveel lucht er tijdens een specifieke operatie de OK wordt ingebracht? Iets meer lucht tijdens infectiegevoelige ingrepen, iets minder tijdens alle andere operaties. Is de verantwoordelijke dan geneigd te kiezen voor de maximale luchthoeveelheid om elk mogelijk risico voor de patiënt uit te sluiten? Of kan het echt wel een tandje lager?

Deze knop is geen fictie maar al in enkele Nederlandse OK’s in gebruik en in andere ziekenhuizen wordt erover nagedacht. En onlangs is het rapport Luchtbehandeling operatiekamers: veel potentie voor energiebesparing overhandigd aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het rapport is opgesteld op initiatief van het Landelijk Netwerk de Groene OK, in samenwerking met onder andere TNO en de TU Delft en biedt evidence-based aanbevelingen om het energieverbruik in Nederlandse operatiekamers drastisch te verlagen, met behoud van de hoge kwaliteit en veiligheid van de zorg. Centraal in het rapport staat de optimalisatie van luchtbehandelingssystemen, die verantwoordelijk zijn voor een aanzienlijk deel van het energieverbruik in operatiekamers.

Meer dan in andere landen

Luchtbehandelingsexpert Jos Lans en arts-onderzoeker Egid van Bree, twee van de zeven auteurs van het rapport, hopen dat hun onderzoek bijdraagt aan het verkleinen van de milieu-impact van de zorg. En die impact is groot: wereldwijd vindt 6% van het totale energieverbruik binnen gebouwen, plaats in medische centra. Binnen die centra hebben operatiekamers een fors energieverbruik, en daarin gaat dan weer ruim 90% van het energieverbruik op aan luchtbehandeling.

Opmerkelijk genoeg lijken de luchtbehandelingssystemen in veel Nederlandse ziekenhuizen flink hoger te zijn afgesteld dan de normen voorschrijven. Ook de hoeveelheid verse buitenlucht die wordt ingeblazen ligt een stuk hoger dan in veel andere Europese landen.

Voorzichtig stelt Lans: “Je zou kunnen zeggen dat het lijkt alsof Nederland te lang blijft vasthouden aan verouderde richtlijnen. De hoeveelheid verse buitenlucht die een operatiekamer ingeblazen moet worden, ligt in Zwitserland bijvoorbeeld rond de 800 m³ per uur, terwijl uit het onderzoek blijkt dat dit in Nederland momenteel gemiddeld zo’n 2700 m³ per uur is.” De temperatuur en relatieve vochtigheid van deze lucht moet telkens binnen de gevraagde streefwaarden worden gebracht.

Daarnaast maakt het merendeel van de Nederlandse ziekenhuizen gebruik van de ‘laminaire flow’: een kolom met relatief koude lucht die recht boven de operatietafel naar beneden komt en daar de lucht het schoonst houdt. Van Bree: “Dit zijn energie-intensieve systemen, terwijl er in de WHO-richtlijn vraagtekens worden geplaatst bij hun meerwaarde. Voor de meeste operaties is dit niet onderzocht.” Daarom beweren critici volgens hem dat de huidige manier van werken deels het resultaat is van het jarenlang klakkeloos overnemen van technische vernieuwingen.

Een verdieping met installaties

Boven elke operatiekamer bevindt zich een verdieping met installaties. Deze zorgen ervoor dat gerecirculeerde binnenlucht en verse buitenlucht wordt gefilterd, verwarmd, gekoeld, be-/ontvochtigd en door ventilatoren naar de operatiekamers geblazen. Hoe vaker per uur de lucht in de operatiekamer ververst wordt, hoe minder stof- en bacteriedeeltjes er in de ruimte zweven en hoe sneller de luchtkwaliteit in de ok zich na een verstoring herstelt.

Naast het voorkomen van wondinfecties, zijn ook verkoeling van de OK en verdunning van de chirurgische rook die vrijkomt bij een operatie, bepalende factoren voor de hoeveelheid lucht die een OK ingeblazen moet worden, maar dat laatste kan volgens de onderzoekers effectiever door ‘puntafzuiging aan de bron’.

Besparing van wel 50% 

‘De Groene OK’ concludeert in het nieuwe rapport dat in de Nederlandse praktijk bijna alle operatiekamers aan de strengst mogelijke eisen voldoen, terwijl dat voor de meeste te verrichten operaties lang niet altijd nodig is. Ook wordt in Nederland de luchtvochtigheid vaak binnen een te nauwe marge gehouden, terwijl uit eerder onderzoek is gebleken dat die ruimer mag zijn.