Vlamboogcalculaties passen prima bij veilig werken volgens NEN 3140

Door Vera Verbakel, Sales & Relation Manager Hyteps

Volgens NEN 3140, de belangrijkste Nederlandse norm op het gebied van elektrische veiligheid, dient de werkgever "er voor te zorgen dat elektrische installaties, apparaten en toestellen veilig te gebruiken zijn". Maar wie draagt de eindverantwoordelijkheid voor die veiligheid? Wie kan er aansprakelijk worden gesteld voor fouten? En hoe kunnen deze het beste worden voorkomen?

Volgens NEN 3140, gebaseerd op de internationale IEC 50110-norm, moet "Elke elektrische installatie en elk elektrisch arbeidsmiddel (…) onder de verantwoordelijkheid van een installatieverantwoordelijke worden geplaatst." Zo’n installatieverantwoordelijke (IV) wordt door de algemeen directeur of bedrijfsleider van een onderneming of instelling aangesteld. Die persoon is volgens de norm direct verantwoordelijk voor de "veilige bedrijfsvoering van elektrische installaties en/of elektrische arbeidsmiddelen."

Dat is een behoorlijk zware verantwoordelijkheid. NEN 3140 is weliswaar geen wet, in formele zin, maar de norm heeft wél juridische geldigheid. Bijvoorbeeld omdat er naar wordt verwezen in de Arbowet. Dat betekent dat schade aan de installatie in principe op de IV verhaald kan worden. Bij letselschade of overlijden kan de IV zelfs via zowel het strafrecht als het civiel recht worden vervolgd. Ook kan een verzekeraar besluiten om niet uit te keren, of premies te verhogen, omdat de IV bepaalde risico’s volgens de norm niet goed in kaart heeft gebracht of onvoldoende duidelijk heeft gemaakt.

Belang van inspectie en calculaties

Werken volgens de NEN 3140-norm en afspraken hierover contractueel vastleggen is een van de meest effectieve, bewezen manieren om veiligheid te borgen. Naast concrete ‘best practices’ biedt deze norm duidelijkheid over aansprakelijkheid. Wanneer de norm aantoonbaar door alle betrokken partijen is nageleefd, kan niemand hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld voor bijvoorbeeld letsel of schade aan apparatuur. NEN 3140 schrijft periodieke veiligheidsinspecties voor, die veel leed kunnen voorkomen. Daarbij is het van belang dat de uitkomst goed wordt gedocumenteerd en omgezet in concrete aanbevelingen en acties. Mocht er dan onverhoopt toch nog een ongeval plaatsvinden, dan is er in ieder geval geen sprake van nalatigheid of grove schuld en is de kans op (straf)vervolging minimaal. Er moet wel kunnen worden aangetoond dat de inspectie deskundig en conform de geldende normen is verricht en dat eventuele gebreken aantoonbaar hersteld zijn.

Een vlamboog komt zelden voor, maar de gevolgen kunnen rampzalig zijn. 

Vlambogen: een onderbelicht risico

De risico’s en gevolgen van vlambogen behoren tot de grootste uitdagingen voor het veilig en operationeel houden van de installatie. In de VS is het uitvoeren van vlambooganalyses verplicht, in Europa is dit echter (nog) niet het geval. Hoewel er geen internationale standaardmethodiek bestaat, fungeren diverse normen, waaronder NEN 3140/NEN 3840 en IEC 50110 als leidraad. NEN 3140 schrijft voor dat er zoveel mogelijk risico’s vooraf in kaart gebracht dienen te worden. Een vlamboogberekening sluit hier precies op aan. Door vooraf de risico’s in kaart te brengen weet de IV hoeveel energie er vrijkomt, of de persoon die aan de installatie werkt beschermd kan worden door het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) en of er stappen kunnen worden genomen bij een onveilige situatie.

Een vlamboog ontstaat door het plotseling vrijkomen van energie, waarbij enorme hitte, licht, geluid, drukgolven en giftige stoffen worden geproduceerd. De intensiteit van de vlamboog hangt af van waar in de installatie kortsluiting ontstaat. Een vlamboog kan resulteren in (ernstig) persoonlijk letsel, maar ook in forse schade aan de installatie. Hierdoor kan een bedrijf tot enkele weken stil komen te liggen en soms blijkt volledige vervanging van installatiedelen noodzakelijk. Dit betekent extra (onvoorziene) uitgaven en imagoschade door het uitvallen van productiemachines of verminderde beschikbaarheid van de installatie.

Gevaar in klein hoekje

Bij alle werkzaamheden aan een elektrische installatie bestaat er kans op kortsluitingen en daarmee dus ook op vlambogen. Bij onderhoud of modificatie waarbij de elektrische installatie niet is afgeschakeld kunnen de gevaren groot zijn. Goede werkinstructies en processen helpen om deze risico’s aanzienlijk te verminderen. Echter, bij het opsporen van fouten of het veilig stellen van een installatie kunnen er altijd menselijke fouten worden gemaakt. Zo kan het laten vallen van een schroevendraaier al resulteren in een vlamboog.

Bij alle werkzaamheden aan een elektrische installatie bestaat er kans op kortsluitingen  

Vooraf berekenen

Het is onmogelijk om vlambogen volledig uit te sluiten. Maar het vooraf berekenen hoe een vlamboog zich gedraagt, draagt in hoge mate bij aan de veiligheid. Zo’n simulatie biedt inzicht in de risico’s en hoe deze geminimaliseerd kunnen worden. Ook kan berekend worden tegen welke hoeveelheid energie de verdeelinrichting beveiligd dient te zijn. Door inzicht in de vlamboogenergie op een specifieke werkplek kunnen de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen worden bepaald. PBM’s die bescherming bieden tegen vlambogen moeten bestand zijn tegen gloeiend metaal tot meer dan 10.000 °C.

Als een bedrijf of instelling de installatieverantwoordelijkheid niet of onvoldoende kan borgen, bijvoorbeeld door gebrek aan de benodigde technische kennis, dan kan dit worden neergelegd bij een deskundige partner. De installatieverantwoordelijke, die hoofdelijk aansprakelijk kan worden gesteld voor nalatigheid, kan zo altijd risico’s overzien van delen van de installatie waarover een simulatie is uitgevoerd.

Juiste voorzorgsmaatregelen

Bij bedrijven hangen productie en dienstverlening nauwer dan ooit samen met het goed functioneren van de elektrische installatie. De werkzaamheden van de installatieverantwoordelijke worden steeds belangrijker en ingewikkelder, naarmate de omvang en complexiteit van installaties en aangesloten componenten toenemen. De vernieuwde NEN 3140 besteedt uitgebreid aandacht aan een vaak onderbelicht gevaar voor de het functioneren van installaties: vlambogen. Vlamboogcalculaties bieden inzicht en helpen de veiligheid en continuïteit van de elektrische installatie te waarborgen. Deze simulaties helpen de IV bij het beschermen van medewerkers en het reduceren van onnodige risico’s. Samen met duidelijkheid over naleving van normen en daarmee samenhangende aansprakelijkheid geeft dat rust en zekerheid voor alle betrokkenen.

Een vlamboog-veiligheidslabel geeft direct inzicht in vlamboog-energie en benodigde PBM’s.