Vinylplaten zijn helemaal terug

De langspeelplaat levert sinds enkele jaren weer een bijdrage aan de groei van de Nederlandse economie. Zowel in Europa als in de Verenigde Staten laten de verkoopcijfers een significante groei zien. In Nederland staan bij een winkelketen als de MediaMarkt weer bakken vol vinylplaten alsof ze nooit zijn weggeweest.

In Haarlem rollen vinylplaten al jaren uit de machines. Hier is Record Industry gevestigd, een van de grootste vinylfabrikanten van Europa, dat vinylplaten levert aan grote partijen als Sony, Warner en Universal maar ook aan kleine platenlabels. Record Industry produceert dagelijks zo’n 30.000 platen met 33 persmachines en heeft master- en cuttingkamers in de fabriek. Alles, ook het printen van de sleeve, wordt onder één dak gedaan. "De vraag is zo groot dat er een wachtlijst is," zegt eigenaar Ton Vermeulen. "Natuurlijk stoppen we veel van onze capaciteit in de grote labels, maar ‘indielabels’ bestellen ook grote hoeveelheden."

vyArtone

Record Industry is opgericht in 1958 onder de naam Artone, werd eind jaren 60 overgenomen door CBS en in 1998 door Record Industry. In 1958 werd door de Belgische ondernemer Dirk Slinger platenmaatschappij Artone opgericht, compleet met platenperserij en gevestigd in Haarlem. De perserij kon op dat moment uitsluitend 7" platen (singles en EP’s) fabriceren. Artone groeide snel in de jaren 60, vooral dankzij een distributiedeal met het Amerikaanse CBS Records. In 1966 kocht CBS een belang van 50% in Artone, in 1969 gevolgd door een volledige overname.

Thriller

Rond 1980 groeide de productie tot zo’n 50 miljoen platen per jaar, voor vrijwel de hele Europese markt. Ook de meeste bijbehorende hoezen werden in Haarlem gedrukt, zodat op veel CBS-uitgaven uit die tijd ‘Printed in Holland’ is te lezen. Hoogtepunt was het album Thriller van Michael Jackson waarvan in 1982 in totaal 40 miljoen exemplaren de deur uit gingen. Ook de legendarische LP ‘Dark side of the moon’ van Pink Floyd rolde hier van de persen. Na de wereldwijde overname van CBS door Sony in 1988 kwamen de faciliteiten in Haarlem in handen van het Japanse bedrijf. Het verdwijnen van vinyl ten faveure van de CD deed het bedrijf in de jaren 90 bijna de das om. Door de sterk dalende verkoop van vinyl besloot Sony in 1998 de Haarlemse platenperserij te sluiten.

nilDoorstart

De perserij werd in 1998 overgenomen door Record Industry, eigendom van Ton Vermeulen. Aanvankelijk produceerde Record Industry vooral voor de dance-industrie, waar vinyl (met name 12"-singles) nog altijd veel gebruikt werden. De laatste jaren worden ook weer veel platen in de pop- en rock-genres (opnieuw) op vinyl uitgebracht. Het bedrijf maakt 7", 10" en 12" (singles/LP’s), hoezen en andere verpakkingen. Anno 2016 kan men de vraag nauwelijks aan en is Sony (weer) een goede klant. De productie zou dus omhoog kunnen maar de oude persen – er wordt gewerkt met machines die minimaal 30 jaar zijn – draaien op volle toeren en nieuwe, betaalbare machines worden er voorlopig niet gemaakt. De capaciteit kan nog wel wat worden vergroot door beter onderhoud en modernere besturing van de machines.

Duurzaamheid

De groeimarkt in vinyl kent ook een schaduwzijde. Bij verbranding van polyvinylchloride (PVC) komen dioxines en zoutzuurdampen vrij die erg schadelijk zijn voor de gezondheid. PVC maken is goedkoop, maar het zorgt voor veel afval en het verwijderen van dat afval kost tenminste vijf maal de oorspronkelijke productiekosten van de PVC. Nu er sprake is van een sterk groeiende markt voor LP’s als geluidsdrager, is het van groot belang om voor het vinyl-materiaal duurzame en milieuvriendelijke alternatieven te ontwikkelen. Daar wordt, eveneens in Nederland, aan gewerkt.

plaGreen Vinyl

Het project ‘Green Vinyl LP’ wil niet alleen duurzame oplossingen bieden aan de opkomende markten in analoge geluidsdragers, maar onderzoekt ook nieuwe mogelijkheden met betrekking tot de technieken van spuitgieten en matrijsbouw. Met het ontwikkelen van de nieuwe Green Vinyl LP’s zonder PVC staat de regio Eindhoven aan de wieg van een wereldwijde nieuwe groen-label techniek. Tijdens de eind september gehouden Kunststoffenbeurs in Veldhoven konden bezoekers kennis maken met deze ‘groene LP’s’. DJ’s speelden er muziek op vinyl.

Innovatie en nostalgie

Symcon in Veldhoven werkt samen met acht partners aan een innovatief proces om de groene platen te produceren en ging op zoek naar een innovatief productieproces voor het ‘nostalgische’ product. Directeur Harm Theunisse: "De vraag naar platen en platenspelers is in de afgelopen jaren verdubbeld. Jong en oud draaien niet alleen platen, ze verzamelen ze ook. 1 op de 6 mensen die platen kopen, heeft zelfs geen draaitafel. Ook artiesten willen hun muziek steeds vaker vastleggen op de plaat. Het product heeft een ontwikkeling doorgemaakt, maar dat geldt niet voor het productieproces. Er is nu nauwelijks sprake van een vervangingsmarkt en er worden geen nieuwe technologieën en machines ontwikkeld. Om te voldoen aan de eisen van deze tijd en om tegemoet te komen aan de toenemende vraag is een innovatief productieproces noodzakelijk."

tenPerfecte plaat

Symcon wil de perfecte plaat afleveren via een productieproces dat aan alle eisen van deze tijd voldoet: gebruik van milieuvriendelijke grondstoffen, flexibiliteit, minder energieverbruik, een grotere productiecapaciteit en een goedkoper product met een optimale geluidskwaliteit. Theunisse ging op zoek naar collega-bedrijven en kennisinstellingen die hun specialistische kennis wilden inzetten om het product te realiseren en vond daarbij ook de weg naar Fontys Hogeschool Toegepaste Natuurwetenschappen. De uitdaging aan de studenten is het ontwikkelen van een tester om de geluidkwaliteit te controleren en eventueel in een later stadium te optimaliseren. Theunisse: "Met onze partners investeren we zowel financieel als inhoudelijk in dit project. Door deze samenwerking komt een scala aan technologische en specialistische kennis bij elkaar. Als het meezit kunnen de eerste platen binnen anderhalf jaar uit de machines rollen."

Het persen van vinyl

Er gaat in Haarlem jaarlijks zo’n 500 ton vinylgranulaat doorheen, waarbij voortdurend nieuwe kleuren opduiken: van transparent green tot solid gold. Hoe het persen precies in z’n werk gaat weet Hans Beekhuyzen te vertellen, audiofiel en oud-hoofdredacteur/uitgever van tijdschrift Vi-fi. "Vinyl wordt ingekocht als korrels en in de fabriek onder hoge druk in de vorm van een puck geperst. Een ‘hamburger’, bestaande uit twee labels en een vinyl puck, wordt tot een plaat geperst. Een puck is een rond schijfje vinyl met een diameter zo groot als het label en een paar centimeter hoog. In de pers komen eerst twee persmatrijzen, voor elke kant één. Die worden zorgvuldig in het midden gemonteerd en vastgezet. Er wordt een label met de bedrukte zijde naar beneden op de onderste persmatrijs gelegd, daarop komt de puck en vervolgens het andere label met de bedrukte zijde boven. Dan gaan de kaken van de pers naar elkaar toe en worden die – zeer dik uitgevoerde metalen – kaken verwarmd en met kracht op elkaar geperst. Als de plaat gevormd is, wordt gecontroleerd de temperatuur verlaagd om geen spanning in het product te krijgen. Als de nu geperste plaat uit de pers komt, moet die nog geruime tijd afkoelen. Een 125 grams plaat heeft drie uur nodig, een 180 grams plaat een hele nacht." Kijk voor meer uitleg van Hans Beekhuyzen op thehbproject.com en de videoversie ‘the HB Channel’ op YouTube.