Oorspronkelijk zijn octrooien bedoeld als juridische beschermingsconstructie voor een bepaalde technologie. Maar de laatste tien jaar krijgen octrooien steeds vaker een andere functie: die van business tool. Zo vormen octrooien een essentieel onderdeel van de bedrijfsstrategie waarmee een bedrijf zich onderscheidt van concurrenten. Door de mondialisering is monopoliseren niet meer de beste manier om geld te verdienen met een technologie. De wereldmarkt is daarvoor te groot. Ook voor multinationals.

Zelfs de grootste concurrenten verlenen elkaar licenties. Philips verleent vele licenties aan Sony en andersom. Ford heeft 60% van al haar octrooilicenties aan concurrerende autofabrikanten verleend. Op sommige markten is een ander nu eenmaal sterker.

Van monopolie naar slim samenwerken

Bedrijven kiezen steeds vaker voor samenwerking met andere bedrijven en concentreren zich op de zaken waar ze goed in zijn. Als de ontwikkelaar eerst op zoek gaat naar mogelijkheden om licenties te nemen op nieuwe technologieën, verkleint dit de financiële risico’s van eigen productontwikkeling. Andersom geldt hetzelfde: als de octrooihouder licenties verleent aan partijen die al toegang hebben tot de markt, is de uitvinding vaak eerder op de markt. Ook zijn de investeringsrisico’s lager. Zeker nu het lastig is om financiering te vinden voor risicovolle investeringen is het nemen of verlenen van licenties een interessant alternatief. Zo kunnen bedrijven zich specialiseren in een bepaalde technologie of markt en daar de beste in worden.

Intellectuele eigendomsrechten zijn essentieel in dergelijke vormen van samenwerking. Je stelt ermee veilig wat je inbrengt in de samenwerking.

Gebruiksrechten en Patent Pools

Op alle intellectuele eigendom kun je een gebruiksrecht (= licentie) verlenen. Dus niet alleen op octrooien, maar bijvoorbeeld ook op knowhow of op merken. Een octrooilicentie gaat bijna altijd samen met overdracht van knowhow, zoals de praktische kennis en ervaring om het product te maken, te onderhouden of repareren, de verpakkingstechnologie, of distributiekanalen.

Een Patent Pool is een bijzondere vorm van licentiëren die in opkomst is. Dit is een constructie die het licentieproces sterk vereenvoudigt. Vaak beschermt een octrooi namelijk maar een deel van een product of technologie en zijn meer licenties nodig om een technologie toe te passen. In veel gevallen moet iemand die de technologie in licentie wil toepassen naar meer octrooihouders om licenties te verkrijgen. De onderhandelingen met de ene partij zijn afhankelijk van het onderhandelingsresultaat met de andere partij. Dat maakt zowel het verlenen als het nemen van licenties lastig.

Een Patent Pool ondervangt dat probleem. Het is een verzameling van IE-rechten van meer partijen met het doel ze gezamenlijk uit te licentiëren naar andere partijen. Patent Pools hebben grote voordelen voor zowel licentieverleners als licentienemers. Ze kunnen zo de verspreiding van nieuwe technologieën vergemakkelijken.

Voorbeelden van recente Patent Pools in de elektronica zijn MPEG_2 en MPEG_4 videocompressie, MP3 audiocompressie, DVD Optical Storage, DVD6C, Blue-Ray, DVB-T, 3G telecommunicatiestandaard, IEEE1394 communicatiestandaard, WiMax, LTE en RFID.

Nederlands MKB blijft achter

Wereldwijd zijn de inkomsten uit licenties de afgelopen decennia meer dan vertienvoudigd. Grote bedrijven als Unilever en Philips verdienen veel geld met licenties. Onderzoek door de OECD van mei 2009 [1] geeft echter een weinig rooskleurig beeld voor het Nederlandse MKB. Europa doet het slecht vergeleken met de licentieactiviteit van bedrijven in Japan en de VS. Binnen Europa presteert Nederland slechter dan gemiddeld. Het onderzoek wijst ook uit dat het MKB veel minder met licenties doet dan grote bedrijven en particulieren: Wanneer je de bedrijfsgrootte afzet tegen de licentieactiviteit, ontstaat een U-curve. Heel kleine bedrijven en particulieren vertonen meer licentieactiviteit dan het MKB omdat ze zelf geen of zeer beperkte productiecapaciteit en afzetkanalen hebben. Grote bedrijven zijn sowieso actief op licentiegebied: ze ontwikkelen een licentiestrategie om hun octrooiportefeuille te optimaliseren. Het Nederlandse MKB doet nauwelijks iets met licenties en laat dus kansen liggen!

Overheid biedt ondersteuning

De Nederlandse licentiemarkt is niet transparant: er is moeilijk achter te komen waar licentiepartners te vinden zijn. Het is ook niet duidelijk wie licenties wil verlenen of nemen.

De Nederlandse overheid biedt enige ondersteuning bij het vinden van licentiepartners. Er is bijvoorbeeld ondersteuning vanuit Enterprise Europe Network (EEN; www.enterpriseeuropenetwork.nl). Dit is een EU-netwerk om MKB-ondernemers te helpen bij internationale samenwerking op het gebied van innovatie en Europese expansie. Er is onder andere een database met circa 4000 samenwerkingsverzoeken.

Daarnaast kunnen ondernemers aankloppen bij Octrooicentrum Nederland om meer te weten te komen over de mogelijkheden en het gebruik van octrooilicenties.

Waar vind je licentienemers?

Als je licenties op een octrooi wilt verlenen, zul je dat bekend moeten maken. Je kunt bijvoorbeeld publiceren dat je licentienemers zoekt. Er zijn ook marktplaatsen op internet waar je als octrooihouder kunt aangeven dat je licenties wilt verlenen op je uitvinding. Daarnaast zijn er kennismakelaars. Deze gaan voor de octrooihouder en licentienemer op zoek naar een geschikte partner en kunnen de rol van bemiddelaar op zich nemen. Deze zijn echter niet goedkoop en succes is niet verzekerd.

Waar vind je licentiegevers?

Naast de genoemde marktplaatsen en kennismakelaars zijn de octrooidatabanken een interessante bron. Zoek niet alleen bij de octrooien van je directe concurrent, maar juist ook bij octrooien van bedrijven die niet actief zijn in Nederland. Die hebben misschien wel belangstelling om hun markt uit te breiden naar Nederland door een samenwerking met jou. Of bij particuliere uitvinders, die hun product zelf niet vermarkten.

Licentieer in economisch slecht weer

De toekomst van octrooien ligt in de handel met licenties. Octrooien waarop geen licenties worden verleend, zijn in feite onderbenut. Door het verlenen van licenties krijgen bedrijven toegang tot markten die eerst onbereikbaar waren. En door het nemen van licenties op technologieën van anderen zijn producten sneller op de markt tegen beperkte risico’s. Het vinden van licentiepartners blijft echter moeilijk, omdat de Nederlandse licentiemarkt niet transparant is. De overheid biedt weliswaar enige ondersteuning, maar het stimuleren en faciliteren van licentiering zou mogelijk een impuls betekenen voor het innovatieve bedrijfsleven, zeker ten tijde van economische crisis. Er is werk aan de winkel!

Literatuur

[1] Pluvia Zuniga, M. and D. Guellec (2009), "Who licenses out Patents and Why? : Lessons from a Business Survey", OECD Science, Technology and Industry Working Papers, 2009/5, OECD Publishing, doi:10.1787/224447241101.

Tips voor de licentienemer

1.         Let op dat de rechten daadwerkelijk van kracht zijn in de landen waar je zaken wilt doen.

2.         Gebruik de octrooidatabanken (eventueel met hulp van Octrooicentrum Nederland) en Enterprise Europe Network voor het vinden van mogelijke licentiegevers.

3.         Begin niet te groot en zoek waar je elkaar kunt aanvullen.

Hans Helsloot, adviseur Intellectueel Eigendom, Octrooicentrum Nederland, agentschap van het Ministerie van Economische Zaken