Maakt TV samenleving kapot? Nee, televisie reflecteert juist ons morele kompas

Televisie? Dat is alleen maar moord en doodslag en ander moreel bederf. Toch? Nee hoor, zegt communicatiewetenschapper Serena Daalmans. Daalmans analyseerde het Nederlandse televisieaanbod tussen 18:00 en 00:00 ‘s avonds en concludeert dat een avondje TV-kijken juist de heersende moraal van onze samenleving bevestigt. Daalmans promoveert op 8 december aan de Radboud Universiteit.

De gemiddelde Nederlander kijkt iedere dag 190 minuten televisie. Wat krijgt deze kijker voorgeschoteld? Hoe ziet moraliteit er op een Nederlandse tv-avond er eigenlijk uit?

Anekdotisch bewijs

De verdenking dat televisie één van de belangrijkste oorzaken voor het verval van normen en waarden en de verharding van de Nederlandse samenleving is vaak gebaseerd op anekdotisch bewijs, impressies van even TV-kijken. Serena Daalmans vond dat er een betere referentie nodig was om goed te kunnen kijken naar de invloed van televisie op het morele besef.

Daalmans begon met een kwalitatieve analyse van een gemiddelde televisieavond – ze schreef precies op welke morele lessen hier werden gedeeld. ‘Het kopen van spullen maakt je gelukkig’ is er een van. Maar ook: ‘je hoort je aan de regels te houden’, ‘gezondheid is het grootste goed’ en ‘vrienden zijn gekozen familie’.

837 programma’s aan onderzoek

Voor haar onderzoek analyseerde ze in meerdere studies zo’n 837 programma’s verdeeld over de verschillende zenders – de ene dag NPO 1, de volgende RTL 4 enzovoort – om in kaart te brengen hoe moraliteit verbeeld werd. Daalmans: "Het prime time televisieaanbod stelt het belang van de morele opvattingen van ons als samenleving voortdurend aan de orde. Vooral met betrekking tot familie, veiligheid en gezondheid, ongeacht het genre. En wie iets doet wat niet past in de maatschappelijke norm wordt daarop aangesproken en gestraft."

Televisiefictie blijkt tot verrassing van Daalmans het meest moreel complexe genre te zijn, terwijl nieuws het meest moreel neutraal en daarmee feitelijk is. "TV lijkt een spiegel van onze gedeelde normen en waarden van de samenleving", vindt Daalmans. Omdat televisie bestaat dankzij de reclames, richt het medium zich op grote groepen en zoekt het naar aanbod dat gemiddeld aansprekend is. Daarom kun je stellen dat de normen en waarden die het TV-aanbod bevat, die van de samenleving als geheel vertegenwoordigen.

Man als morele referentiekader

De morele boodschap van TV komt deels via de inhoud, door middel van morele lessen, morele thema’s en normen en waarden. Daarnaast brengt televisie een morele boodschap over door de personen die ze in beeld brengt, namelijk wie er van morele waarde zijn in onze samenleving.
"En dat zijn ongeacht het televisiegenre toch blanke mannen van middelbare leeftijd. Daar is weinig aan veranderd laat mijn vergelijking tussen 1980 en 2010 zien. Wat betreft morele aard van mensen op televisie, zijn mannen vaker eenduidig slecht, vrouwen vaker goed en de groeiende categorie van moreel ambigue personen net zo vaak man als vrouw."

Symposium Media en Moraliteit

De middag voor Daalmans promotie is er een symposium over Media en moraliteit. Verschillende sprekers gaan dan in op de effecten van morele boodschappen op TV. "Er wordt vaak gezegd dat geweld op TV zou aanzetten tot verruwing en geweldsdelicten", zegt Daalmans. "Terwijl er meer aanwijzingen zijn dat mensen er bang van worden, en tegelijk zijn er ook aanwijzingen dat dit soort inhoud aanzet tot morele reflectie bij kijkers" . Op grond van haar studie roept ze dan ook op om positiever naar de relatie tussen TV en moraliteit te kijken. ‘TV reflecteert wat en wie we als samenleving moreel belangrijk vinden.’

Serena Daalmans (Maastricht, 1984) behaalde de Masterdiploma’s Communicatiewetenschap (2007) en Amerikanistiek (2008) aan de Radboud Universiteit. Sinds 2009 werkte ze bij de afdeling Communicatiewetenschap (Behavioural Science Institute) aan haar promotieonderzoek naar moraliteit en televisie. Momenteel is ze werkzaam als docent en onderzoeker bij de afdeling Communicatiewetenschap van de Radboud Universiteit.