De computer als componist: het hightech antwoord op Mozart? (video)

De semi-gepensioneerde professor David Cope van de University of California Santa Cruz doet al een halve eeuw onderzoek naar het samenkomen van algoritmes en creativiteit – eerst op papier en later op de computer. "Al in mijn tienerjaren leek het niet meer dan logisch om creatieve dingen te doen met algoritmes".

Cope werd specialist in wat hij ‘algoritmisch componeren’ noemt. Hij schrijft (en verfijnt) instructiesets om computers in staat te stellen binnen enkele minuten complete orkestrale composities in elke gewenste lengte te genereren. Daarmee begon hij in 1981, en sindsdien heeft hij er een aantal boeken en talrijke krantenartikelen over geschreven. Zijn algoritmes hebben klassieke muziek geproduceerd, uiteenlopend van arrangementen voor solo-instrumenten tot complete symfonieën, gemodelleerd naar de stijlen van bijvoorbeeld Bach of Mozart. En luisteraars veronderstelden veelal dat het ging om werk van menselijke componisten.

Efficiënt experimenteren

Cope ziet als een van de belangrijkste voordelen van AI-compositie, dat componisten er veel efficiënter mee kunnen experimenteren. Componisten die leefden vóór het tijdperk van de personal computer waren beperkt door en aantal praktische aspecten, zegt hij. Het zou hen maanden kunnen kosten om een idee om te zetten in een compositie. En als een stuk moet afwijken van de gebruikelijke stijl van de componist, is de kans groot dat het resultaat niet om aan te horen is, omdat hij zich niet kan baseren op de technieken die hij al eerder met succes gebruikte. "Met algoritmes kunnen we experimenteren en zo’n stuk binnen 15 minuten produceren. Dan weten we meteen of het bruikbaar is of niet", legt Cope uit. "Algoritmes die creatief werk produceren, besparen tijd, energie en geld en ze voorkomen dat je te lang met heilloze ideeën bezig blijft".

Bevrijdend

Tools als Liquid Notes, Quartet Generator, Easy Music Composer, en Maestro Genesis werken bevrijdend voor de componist die ervoor open staat. Ze genereren met het grootste gemak het muzikale equivalent van zinnen en paragrafen en voeren het moeilijkste deel uit van het omzetten van een abstract idee in noten, melodieën en harmonieën.

Voor degenen met programmeertalent is het nog mooier. Met algoritmes die een programmeur binnen enkele minuten kan schrijven, zouden elke hypothese kunnen testen die de componist zou kunnen hebben over bepaalde muziektechnieken. Verder kunnen ze virtuele instrumentgeluiden produceren in tientallen of honderden varianten, om zo een goed idee te krijgen over hoe het uiteindelijk gaat klinken.

Computercomposities hoeven niet noodzakelijkerwijs te worden bijgewerkt of gepolijst door mensen. Sommige, zoals op het album 0music, zijn al kant en klaar. 0music is gecomponeerd door Melomics109, een van de twee muziekgeoriënteerde  AI-programma’s van onderzoekers op de University of Malaga. Het andere, dat in 2010 werd geïntroduceerd, is Iamus. Beide gebruiken een van de biologie afgeleide strategie om steeds betere en complexere mechanismen voor het componeren van muziek te leren en ontwikkelen. Ze begonnen met heel simpele composities maar gaan nu is de richting van serieuze, professionele stukken.

Vanuit het niets

"Vóór Iamus waren de meeste pogingen om muziek te creëren gericht op het imiteren van eerdere componisten. De computer werd daarvoor gevoed met partituren en midi-bestanden", zegt de bedenker van Melomics,  Francisco Javier Vico. "Iamus was nieuw in die zin dat het zijn eigen originele stijl ontwikkelde en niemand imiteerde, maar werk creëerde vanuit het niets."

Het sloeg in als een bom, zegt Vico. Iamus werd afwisselend beoordeeld als  het 21^e-eeuwse antwoord op Mozart of als schepper van oppervlakkig, niet-memorabel en zielloos materiaal. Maar velen zagen het ook als een signaal dat computers de mens snel inhalen als het gaat om het scheppen van muziek. Oordeel zelf en bekijk de uitvoering van het Malaga Philharmonic Orchestra van Iamus’ Adsum.

Je hoeft niet bang te zijn voor deze ontwikkeling, vinden degenen die zich ermee bezighouden. AI-muziek zal professionele componisten, songwriters, of muzikanten niet werkeloos maken. Cope ziet het heel simpel: "We hebben componisten die menselijk zijn en we hebben componisten die niet menselijk zijn". En hij merkt erbij op dat er een menselijk element zit in de niet-menselijke componisten – de data die de compositie mogelijk maken, zijn gekozen of gecreëerd door mensen en ook de algoritmes zijn geschreven door mensen.

Cope noemt angst voor computercreativiteit zelfs frustrerend, omdat die de menselijke trots logenstraft. "We kunnen geweldige dingen doen als we een klein stukje van ons ego opgeven en proberen ons niet af te meten aan onze eigen creaties – onze eigen computers – maar juist door ermee samen te werken en doorgaan met groeien’, zegt hij.

Vico denkt daar hetzelfde over. Hij vergelijkt de situatie met de ‘democratisering’ van de fotografie door de opkomst van digitale camera’s, fotobewerkingssoftware en delen via het internet. "Met computer-composers en browsing/editing tools kan  iedereen met goede oren en een goed gevoel musicus worden", zeg Vico..

Real time componeren

Nog spannender zijn misschien wel de potentiële mogelijkheden van computergegenereerde algoritmisch gecomponeerde muziek in real time. Met Impromptu en diverse andere audio-plugins en tools kunnen muziekperformers hun optreden ‘live programmeren’. En OMax maakt zich de stijl van een musicus eigen en improviseert effectief een begeleiding, steeds aangepast aan wat er in het geluid gebeurt.

;

In de wereld van videogames, is real-time computermuziek een zegen, omdat het goed past bij de onvoorspelbare aard van het spel. Veel games passen hun soundtrack dynamisch aan bij het tempo en voegen instrumentlagen toe – of halen ze weg – als de splers vijanden tegenkomen of overgaan naar andere delen van het verhaal. Een klein aantal – waaronder Spore van Maxis, de ontwikkelaar van SimCity en The Sims – gebruikt algoritmen om de avonturen van de speler te orkestreren.

Componist Daniel Brown voerde dit idee in 2012 nog een stuk verder door met Mezzo, dat in real time soundtracks componeert in een neo-romantische stijl, op basis van de handelingen en ervaringen van de karakters in het spel.  Een voorbeeld van het resultaat is hier te zien.

Ook andere softwareapplicaties kunnen profiteren van dez benadering. Er verschijnen apps als Melomics’ @life die ‘on the fly’ gepersonaliseerde sfeermuziek kunnen componeren. Ze leren van je gedrag, reageren op je locatie of op je fysieke toestand.

Pijnbestrijding

"We hebben de apps van Melomics getest in verband met de perceptie van pijn – met verbluffende resultaten", zegt Vico. Muziek die is afgestemd op een bepaalde situatie kan pijn, of de kans op het voelen van pijn, reduceren door de patiënt af te leiden. Momenteel worden ook soortgelijke apps getest voor het behandelen van slaapstoornissen of angstgevoelens.

."Ik zou niet adviseren om te proberen in te slapen met de Vijfde van  Van Beethoven, maar een muziekstuk dat je aandacht vasthoudt en vertraagt als je in slaap valt – dat helpt". Stelt Vigo.

video: Een van de experimenten van Cope